Nükleer serpintide tiroid kanserinden nasıl korunuruz?

Nükleer silah kullanımında mı? Nükleer enerji santrali kazalarında mı serpinti riski daha yüksek?

Birkaç tane görece az güçlü(taktiksel) nükleer silahın ülkemizden yüzlerce kilometre ötede kullanılması, her ne kadar bir insanlık faciası olacak olsa da, radyoaktif serpintisiyle ülkemizi anlamlı derecede etkilemeyecektir. Bu tip silahlarda amaç radyoaktif kirlilik yaratmaktansa yıkım oluşturmak olduğu için, yoğun radyoaktif kirlilik oluşan yerler zaten bombanın yerle bir ettiği bölge içinde kalır. Nükleer enerji santrali kazalarında ise yüzlerce kilo nükleer yakıt maddesi işin içine girdiği ve olay yer yüzeyinde gerçekleştiği için serpinti miktarı çok daha yüksek olabilmektedir. Çernobil örneğinde olduğu gibi reaktörün açıldığı ve yangının etkisiyle radyoaktif küllerin atmosfere yayıldığı bir durumda  radyoaktif kirlilik rüzgar, yağmur gibi atmosferik olaylarla geniş bir coğrafyaya yayılabilmektedir. Ülkemizi etkileme potansiyeli daha yüksek olan da buna benzer bir durumdur. 

Uranyum parçalanınca…

Uranyum çekirdeğinin bölünmesi akıl almaz bir enerji ve gama ışıması ile birlikte çok sayıda kararsız radyoaktif izotop ortaya çıkarır. Bunlar farklı süreler içinde yüksek enerjili parçacıklar ve iyonize edici radyasyon salarak daha kararlı izotoplara dönüşürler. Radyoaktivite 1 saat içinde toplam etkisinin %50’sini, 1 gün içinde %80’ini ve 2 haftada %99’ını yitirir. Nükleer bir felaket sonrasında önerilen 2 haftalık izolasyon süresinin kaynağı da budur. Uranyum parçalanmasının ürettiği temel radyoaktif izotop olan İyot 8 günde radyoaktivitesinin yarısını kaybeder.

Gelelim iyot konusuna…

Radyoaktif iyot (I131 izotopu) son derece karsinojenik olan beta ışıması yapar. Enerjisi yüksek olsa da, beta partikülü büyük olduğu için, dokuda ancak 0.4mm derine etki edebilir.  Bu nedenle normalde maske kullanımı, kontamine günlük kıyafetlerin uzaklaştırılması ve su-sabunla yıkanma bile bu radyasyondan koruyucu olur. Ancak söz konusu radyoaktif iyot olduğunda işler değişmektedir…

Tiroid bezimiz salgıladığı hormonda kullanabilmek için iyot elementini diğer dokulara göre yüzlerce kat yüksek konsantrasyonda biriktirmektedir. Dolayısıyla ortamda bol miktarda radyoaktif iyot olduğunda tüm bu radyoaktivite tiroid bezinde yoğunlaşarak bezde içeriden hasara neden olmakta ve kanser riskini çok yükseltmektedir. Aslında bu hasar tiroid kanserlerinde cerrahi tedavi sonrasında geriye kalan tiroid dokusu varsa bu dokunun yakılması için kullanılabilen “radyoaktif iyot ablasyonu” tedavisinin kontrolsüz ve aşırı bir uygulaması gibidir.

Radyoaktif iyot ilk 14 gün içinde havadan, sudan ve gıdalarla vücuda bulaşabilmektedir. Zararlı etkilerinden de en çok yenidoğan bebekler, gebeler, çocuklar ve genç erişkinler etkilenmektedir.

Peki nedir bu kanserden koruyucu iyot tedavisi?

İyotun doğrudan radyasyondan koruyucu bir etkisi olmasa da radyoaktif iyot ile karşılaşmadan önce iyot yüklemesi ile tiroid bezinin doyurulması ve beze giren radyasyonun %1’in altına indirilebilmesi mümkündür.

Tiroide giremeyen iyot ise bol miktarda su tüketimi ile vücuttan atılabilmektedir. Bu nedenle radyasyonun etkilerinden en az etkilenmek için bol su tüketimi de çok önemlidir.

Radyasyona karşı koruyucu iyot tedavisinde günlük iyot ihtiyacının yaklaşık 1500 katı iyot verilmektedir. Dolayısıyla piyasadaki iyot desteği hapları bu amaçla kullanılamaz.

Kabaca söylemek gerekirse, 15 yaşın üzerinde günlük 130 mg, 3-15 yaş arası 65mg, 1 ay-3yaş arası bebeklerde 32mg ve 0-1aylık bebeklerde 16mg dozda iyot, maruziyet sonrasındaki 10-14 gün boyunca kullanılmaktadır. Bu amaçla içinde 65 veya 130 mg potasyum iyodür bulunan tabletler kullanılabileceği gibi %2 veya 5’lik Lugol çözeltisi de kullanılabilir. %5lik lügol çözeltisinden 2ml veya %2lik çözeltiden 5ml kullanılması durumunda 130mg iyot alınmaktadır.

Elbette yüksek doz iyot almanın bazı yan etkileri de vardır. Döküntü, tükrük bezlerinde şişlik, ağızda metalik tat, yanma, diş eti hassasiyeti, bulantı ve ishal sık yan etkilerdendir. Özellikle altta yatan bir tiroid hastalığı olanlarda, iyot duyarlılığı olanlarda, bazı döküntülü cilt hastalıkları olanlarda ve gebelerde doktora danışmadan kullanılmamalıdır.

Ülkelerin sorumluğu nedir?

Devletler öncelikle itidalli davranmalı ve tüm diplomatik, siyasi, askeri becerileriyle nükleer bir felaket yaşanmaması için çaba göstermelidir. Bir taraftan da ülkelerin tüm nüfusa yeterli miktarda iyot stoklanmış olması, halkı bilgilendirmesi ve gerektiğinde sakinleştirmesi gereklidir. Böylece nükleer serpinti durumunda halka hızla bu ilaçlar dağıtılabilir ve doğru şekilde kullanılabilir. Eğer böyle bir stok yapılmamış ise felaket anında gerekli ilaçların elde edilmesi mümkün olmayabilir ve basit bir tedavi ile çoğu önlenebilir olan tiroid kanserleri sonraki onyıllar boyunca can yakmaya devam edebilir.

Dürüst olmak gerekirse ben kendim ve ailem için yeterli olacak kadar iyotu kendi paramla alarak stokladım. Umarım asla gerekmez…